«…Αυτό το γράμμα θα σε βρει ίσως θυμωμένο, ίσως χαρούμενο –αμφιβάλλω, ίσως απασχολημένο –είμαι σίγουρη. Άραγε ο παλμός σου χτυπάει γρήγορα ή αργά; Αργά ελπίζω. Γιατί αν δε χτύπαγε καθόλου θα ήσουν ήδη νεκρός. Έχεις ποτέ κάνει τον Άγιο Ιωάννη να το νιώσει;» Έτσι τελειώνει το γράμμα της Βαρόνης Lieven της 23ης Φεβρουαρίου 1822 προς τον εραστή της, πρίγκιπα Metternich, τον μεγάλο ανακριτή της Ευρώπης, όπως τον αποκαλούσαν οι διπλωμάτες της εποχής. Τον μεγαλύτερο διπλωμάτη όλων των εποχών, όπως εσφαλμένα τον χαρακτήρισε ο Henry Kissinger. Ποια είναι όμως η Βαρόνη και ποιος ο Άγιος Ιωάννης;

«Άγιος Ιωάννης της Αποκάλυψης» ή «άντρας με το στυλ της Αποκάλυψης», ήταν το παρατσούκλι που είχε δώσει ο ίδιος ο Metternich στον υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας Ιωάννη Καποδίστρια. Η βαρόνη, αργότερα πριγκίπισσα Lieven, ήταν σύζυγος του πρεσβευτή της Ρωσίας στο Λονδίνο, του βαρόνου Lieven. Στην πραγματικότητα η ίδια ήταν που κινούσε τα νήματα της πρεσβείας. Ήταν ακόμη ερωμένη του Metternich από το 1818 και αλληλογραφούσε σχεδόν καθημερινά μαζί του. Οι σύγχρονοί της και οι μετέπειτα ιστορικοί συμφωνούν ότι στην ουσία ήταν κατάσκοπος του Metternich.

Δύο γράμματα άλλαξαν την Ιστορία

Το παραπάνω απόσπασμα αποδεικνύει ότι η βαρόνη ήταν ενήμερη για τις προσπάθειες του Metternich να διώξει τον Καποδίστρια από τη θέση του, γεγονός που επιτεύχθηκε αργότερα μέσα στην ίδια χρονιά.

Αυτός ήταν και ο βασικός στόχος της τριανδρίας που κινούσε τα νήματα της αντίδρασης εκείνη την εποχή:να διώξουν τον αρχηγό της συνομωσίας των φιλελευθέρων της Ευρώπης. Εκτός από τον Αυστριακό πρίγκιπα, ο βασιλιάς της Αγγλίας Γεώργιος Δ΄ και ο υπουργός του Λόρδος Castlereagh (Londonderry από το 1821) ήταν τα άλλα δύο μέλη. Η βαρόνη ήταν ο συνδετικός τους κρίκος. Ο Castlereagh της έδειχνε τέτοια αφοσίωση, ώστε η ίδια αισθανόταν την ανάγκη να γράφει στον Metternich ότι δεν ίσχυε κάτι «πρακτικά ερωτικό» μεταξύ τους. Ο βασιλιάς ήταν επίσης ερωτευμένος μαζί της. Κάποια στιγμή αγόρασε μια προσωπογραφία της (μάλλον αυτή που εικονίζεται στο παρόν) και την έβαλε στην κρεβατοκάμαρά του.

Το 1822 θα ελάμβανε χώρα το συνέδριο της Βερόνα, όπου Metternich και Castlereagh είχαν αποφασίσει να τελειώνουν με την ελληνική επανάσταση. Τότε συνέβη κάτι απροσδόκητο. Δυο ανώνυμα γράμματα έφτασαν στον Castlereagh. Στο ένα απειλούσαν ότι θα αποκάλυπταν στη γυναίκα του τις ερωτικές του ατασθαλίες. Στο άλλο έγραφαν κάτι πιο αποτρόπαιο, αποδείξεις μάλλον για τα συγκεχυμένα ερωτικά του γούστα. Ο λόρδος έχασε τα λογικά του. Αυτοκτόνησε λίγες ημέρες μετά, κόβοντας τον λαιμό του με ένα νυχοκόπτη. Νέος υπουργός Εξωτερικών ορίστηκε ο Γεώργιος Canning, και οι στόχοι της Βερόνα εγκαταλείφθηκαν, καθώς ο Canning ήταν αντίθετος με τον Metternich και επιθυμούσε τη διάλυση της Ιερής Συμμαχίας.

Η Ελληνική Επανάσταση ήταν καταδικασμένη λόγω των διεθνών ισορροπιών, της μικρής δύναμης των Ελλήνων και της συνεχούς αδελφοκτόνου διάθεσης που επιδείκνυαν. Όμως στη διεθνή πολιτική σκηνή περίεργα γεγονότα, όπως η αυτοκτονία του Castlereagh, ανέτρεπαν συνέχεια την πορεία καθυπόταξης των Ελλήνων. Ωσάν να υπήρχε διαρροή στο «άγιο δισκοπότηρο» της Ιερής Συμμαχίας. Η προσοχή μας διαισθητικά, και αργότερα με στοιχεία, έπεσε πάνω στη Βαρόνη Lieven.

Τα στοιχεία

Ενώ η βαρόνη ζούσε τον απόλυτο έρωτα και την αφοσίωση του Metternich, προ λαβαίνει να γράψει στον αδερφό της, τον στρατηγό Αλέξανδρο Beckendorff, στις 5 Οκτωβρίου 1919: «Φιλοξενήσαμε για αρκετές εβδομάδες τον Κόμη Καποδίστρια. Δεν έχω γνωρίσει άλλον ξένο στην Αγγλία να κάνει τον εαυτό του τόσο δημοφιλή όσο εκείνος. Όλοι τού αναγνωρίζουν ότι είναι ένας άνδρας ικανός, με “τακτ” και εξαιρετική κρίση. Όλα επάνω του, συμπεριλαμβανομένης της εμφάνισής του, έχουν γοητεύσει τους πάντες». Και την ίδια, όπως φαίνεται στην ίδια επιστολή.

Τον Οκτώβριο του 1823 συναντάται, υποτίθεται τυχαία, στη Γενεύη με τον Καποδίστρια, με τον οποίο συνομιλεί για αρκετές ώρες. Ενημερώνει γι’ αυτό τον Metternich, χωρίς όμως να του δώσει κανένα ουσιαστικό στοιχείο για τα σχέδια του πρώην υπουργού της Ρωσίας – τον καιρό εκείνο οργάνωνε το φιλελληνικό ρεύμα της Ευρώπης –, παρά μόνο κάτι σαν μήνυμα: «Ο Αλέξανδρος (αυτοκράτορας της Ρωσίας) περνάει μια περίοδο παραζάλης και εκτροπής. 40 χρόνια ορθής κρίσης πρέπει να επικρατήσουν ενάντια στα δύο χρόνια εγωιστικής αυταπάτης. Θα νιώσει, όπως οι άνθρωποί του θέλουν να νιώθει, την ατίμωση να κυβερνάται από έναν Αυστριακό υπουργό».

Ο αρχηγός της αντιπολίτευσης, ο λόρδος Earl Grey (γνωστός και για το γούστο του στο τσάι), της γράφει στις 7 Σεπτεμβρίου 1824, προδίδοντας και το κλίμα της προσωπικής τους συνεννόησης: «Γιόρτασε μαζί μου για την καταστροφή των Τούρκων στα Ψαρά και την προοπτική της τελικής επιτυχίας της ελληνικής υπόθεσης. Σ’ αυτό, αν μη τι άλλο, ελπίζω ότι θα συμφωνούμε».

Εξομολογείται στον Metternich για τις συνεχείς επαφές της με τον Γεώργιο Canning. Ενώ ο ρόλος που της ανετέθη ήταν να μηχανορραφεί εναντίον του Canning, αυτή είχε κάθε Κυριακή δίωρη συνάντηση μαζί του.

Έχοντας από το 1826 σπάσει τους δεσμούς της με τον Metternich και την Ιερά Συμμαχία, με κάθε τρόπο η βαρόνη υποστηρίζει τις ενέργειες του Καποδίστρια και αποκαλύπτεται πως ενεργεί ως απεσταλμένη του για τις υποθέσεις της Ελλάδας στο Λονδίνο, όπως για την υπόθεση του Λεοπόλδου, του πρώτου εκλεκτού των δυνάμεων για τον θρόνο της Ελλάδας.

Το 1827 ο Καποδίστριας έχει εκλεγεί Κυβερνήτης της Ελλάδας και, πριν αναλάβει καθήκοντα, επισκέπτεται την Αγγλία για να πείσει τους κυβερνώντες ότι λειτουργεί εξ ονόματος της Ελλάδας και όχι της Ρωσίας. Απεγνωσμένα η βαρόνη προσπαθεί να του κλείσει ραντεβού με τον Earl Grey. Εκνευρίζεται, απαιτεί και παρακαλεί. Μεταφέρει μηνύματα του Καποδίστρια σε αυτόν.

Σε μια αποστροφή της, σε επιστολή της 12ης Σεπτεμβρίου 1827, αποκαλύπτει το εξής: «…πάνω από όλα θα αναγνώριζες σε αυτόν έναν φλογερό πατριώτη, που σε όλη του τη ζωή είχε στην καρδιά του μόνο την ανεξαρτησία της πατρίδας του».

Και για να μην υπάρχει αμφιβολία για τη θέση της, γράφει στον Earl Grey, στις 19 Νοεμβρίου 1827: «Ο Metternich έλαβε τα νέα του Ναυαρίνου την ημέρα του γάμου του, στις 5 Νοεμβρίου. Τι γιορτινή πυρά για να τιμήσει την περίσταση!»

Ο Καποδίστριας στο στόχαστρο

Ήδη από το 1812 ο Metternich είχε εντοπίσει την ενεργητικότητα και τους στόχους του Καποδίστρια. Αφότου μάλιστα ο τελευταίος ανέλαβε το αξίωμα του υπουργού των Εξωτερικών της Ρωσίας, η παρακολούθηση έγινε στενή, με πολλούς πράκτορες να περιτριγυρίζουν τον Κερκυραίο κόμη σε όλες τις μετακινήσεις του. Τι μεγάλη έκπληξη πρέπει να ένιωσε όταν κατάλαβε ότι η πράκτορας του Καποδίστρια είχε διεισδύσει στο ίδιο του το κρεβάτι! Ότι κάθε μηχανορραφία δική του ή των συντρόφων του στην Αγγλία ήταν γνωστή, και ότι κάθε πληροφορία αξιοποιούταν κατάλληλα προς όφελος της εξέγερσης των Ελλήνων! Ίσως γι’ αυτό της επέστρεψε τα γράμματά της.

Η ιστορία της βαρόνης Lieven χρειάζεται περεταίρω μελέτη, καθώς αρκετές επιστολές είναι ακόμα ανέκδοτες. Το φως στην υπόθεση θα φανερώσει δύο καλά κρυμμένα μυστικά της ιστορίας. Το ένα αφορά την πρώτη μεγάλη διπλή κατάσκοπο της Ιστορίας, τη βαρόνη Lieven. Το δεύτερο αφορά κάτι σημαντικότερο για εμάς: το γεγονός που αποκρύπτουν τα επίσημα βιβλία της Ιστορίας μας, ότι η επανάσταση των Ελλήνων έγινε, σώθηκε και επικράτησε με την προσωπική φροντίδα του κόμη Καποδίστρια, ο οποίος, αφού πέτυχε στους σκοπούς του, δολοφονήθηκε, ώστε η εξουσία να περάσει στις ξένες δυνάμεις μέσω των ντόπιων πρακτόρων τους. Οι πράκτορες αυτοί επέβαλαν το damnatio memoriae του πατέρα τού νέου ελληνικού έθνους, και η συνομωσία τους μέσω των απογόνων τους κυβερνά ακόμα αυτή τη χώρα.

Peter Quennell, The private letters of Princess Lieven to Prince Metternich 18201826, New York 1936.
Guy le Strange, Correspondence of Princess Lieven and Earl Grey, London 1890.
Lionel G. Robinson, Letters of Dorothea, Princess Lieven during her residence in London, 18121834, London

Ο Παναγιώτης Πασπαλιάρης είναι ιστορικός. Έργα του: «Μεγάλοι Έλληνες, Ιωάννης Καποδίστριας», «Μεγάλοι Έλληνες, Περικλής», «Ιστορία του Μεσαιωνικού Ελληνισμού της Μικράς Ασίας».